Σε ποιες γεωπολιτικές ανακατατάξεις οδηγείται η Εγγύς Ανατολή με επίκεντρο τη Συρία αλλά και το Ιράκ; Ποια συμπεράσματα αντλούμε από τη νεώτερη Ιστορία για το μέλλον της περιοχής; Αναλυτές των διεθνών εξελίξεων έχουν υποστηρίξει ότι οι επιθέσεις εναντίον του Μιλόσεβιτς και του Σαντάμ απέβλεπαν στη διάλυση των ισχυρότερων κρατών των Βαλκανίων και της Εγγύς Ανατολής σε μικρά ανίσχυρα κρατίδια, αποσκοπώντας στη χειραγώγηση των περιοχών. Τα αποτελέσματα είναι σήμερα ολοφάνερα: Η Γιουγκοσλαβία, η οποία αξιοποιήθηκε από τη Δύση στη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου απέναντι στην ΕΣΣΔ, διαλύθηκε αμέσως με το τέλος του σε αδύναμα κρατίδια, προτεκτοράτα των ΗΠΑ και της Γερμανίας, ο ρόλος των οποίων αναδείχθηκε πρόσφατα με αφορμή τον «βαλκανικό διάδρομο» των προσφύγων. Αλλά και στην περίπτωση του Ιράκ, η Δύση, αφού πρώτα υπερενίσχυσε στρατιωτικά τον Σαντάμ στον οκταετή πόλεμο με το Ιράν, αμέσως μετά επέφερε την αποσύνθεσή του με τους δύο πολέμους του Κόλπου.

Τα σενάρια της επαναχάραξης των συνόρων στην Εγγύς Ανατολή δεν έχουν ακαδημαϊκό χαρακτήρα ούτε είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Ήδη από το 2006 ο σημερινός αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν είχε προτείνει την τριχοτόμηση του Ιράκ. Μάλιστα με δική του πρωτοβουλία η αμερικανική Γερουσία, με 75 ψήφους υπέρ και μόλις 23 κατά, είχε ψηφίσει υπέρ της διάσπασης του Ιράκ, απόφαση που προσέκρουσε στο βέτο του τότε προέδρου Μπους. Σήμερα, το Ιράκ έχει ουσιαστικά τριχοτομηθεί στο κουρδικό, το σιιτικό και το σουνιτικό τμήμα ενώ σημαντική έκταση κατέχει το ISIS. Όμως, η επαναχάραξη των συνόρων της Εγγύς Ανατολής με νέα κριτήρια συμφερόντων έναντι αυτών που καθόρισαν τα σύνορα της περιοχής πριν εκατό χρόνια με τη συμφωνία Σάικς – Πικό, προϋπόθετε την αποκαθήλωση των κοσμικών καθεστώτων των κρατών της. Γιαυτό δεν είναι τυχαίο ότι οι εξελίξεις περιορίστηκαν στα κοσμικά κράτη, ούτε βέβαια  ότι άφησαν εντελώς ανέγγιχτα τα εμιράτα της ευρύτερης περιοχής, τα οποία όχι μόνον ζουν πολιτικά και κοινωνικά στο απώτερο παρελθόν αλλά αξιοποιούνται από τη Δύση στην ανατροπή των κοσμικών καθεστώτων! Επομένως το κίνητρο της Δύσης δεν ήταν ο εκδημοκρατισμός της περιοχής, όπως ισχυρίζονταν ο πρόεδρος Μπους, ο νεότερος.

Γιατί προϋπόθεση της επαναχάραξης των συνόρων αποτελούσε η αποκαθήλωση των κοσμικών καθεστώτων; Διότι μόνον έτσι θα απελευθερώνονταν οι θρησκευτικές διαφορές που χώριζαν τους πληθυσμούς των κρατών αυτών και υπήρχαν σε λανθάνουσα κατάσταση λόγω του κοσμικού χαρακτήρα τους. Η Εγγύς Ανατολή αποτελούσε τμήμα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπου, στα πλαίσια του συστήματος των μιλέτ, τα διάφορα θρησκευτικά δόγματα συμβίωναν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη χάραξη των συνόρων με μοναδικό κριτήριο τα συμφέροντα της Αγγλίας και της Γαλλίας, η οθωμανική πληθυσμιακή σύνθεση παρέμεινε αδιατάρακτη, με αποτέλεσμα να  εγκλωβιστούν στα κράτη που προέκυψαν θρησκευτικές διαφορές. Δεν επρόκειτο δηλαδή για έθνη – κράτη, όπου η εθνότητα ενώνει, διότι ποτέ εκεί δεν συντελέστηκε η εθνογένεση, αλλά κράτη όπου η θρησκεία και τα δόγματά της χώριζαν τον πληθυσμό. Η περίπτωση του Λιβάνου στα μέσα της δεκαετίας του 1970 προειδοποίησε για τις συνέπειες της απελευθέρωσης αυτών των αντιθέσεων. Ο μόνος τρόπος για να τιθασευτούν οι θρησκευτικές αντιθέσεις ήταν η επιβολή κοσμικών καθεστώτων από τη Δύση, όπως και έγινε σε όλα τα κράτη που προέκυψαν με τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Γιαυτό, προϋπόθεση για να επαναχαραχθεί η Εγγύς Ανατολή σε μικρά αδύναμα κρατίδια ήταν η αποκαθήλωση των κοσμικών καθεστώτων με την απελευθέρωση των θρησκευτικών διαφορών οι οποίες ενοποίησαν ομόθρησκους πληθυσμούς διαφορετικών κρατών καταργώντας τα σύνορα. «Πριν από τον πόλεμο η κοινωνία της Συρίας έμοιαζε με ένα όμορφο ψηφιδωτό, του οποίου οι ψηφίδες αντιπροσώπευαν τη μεγάλη ποικιλία θρησκειών και πολιτισμών», δήλωσε στον δημοσιογράφο Σταύρο Τζίμα η χριστιανή μοναχή Μαριάμ από τη Χομς. Για να καταλήξει: «Ο πόλεμος τα άλλαξε όλα».

Μπορούν να υπάρξουν στο μέλλον η Συρία ή το Ιράκ ως κρατικές οντότητες όπως τις γνωρίζαμε; Το εμφύλιο μίσος που αναπτύχθηκε, οι εκατόμβες των νεκρών, αποκλείουν μια τόσο αισιόδοξη προοπτική. Πώς λοιπόν μπορεί να επανέλθει η σταθερότητα στην περιοχή; Τα κράτη της Εγγύς Ανατολής ανήκουν στον χώρο του Ανατολικού Ζητήματος, της διαλυθείσης Οθωμανικής αυτοκρατορίας, με κύρια χαρακτηριστικά την πολυεθνικότητα και τη θρησκευτική διαφοροποίηση. Όπου τα χαρακτηριστικά αυτά συνεχίζουν να κυριαρχούν, δημιουργούν εστίες έντασης και ανεξέλεγκτων εξελίξεων (Καύκασος, Εγγύς Ανατολή, Γιουγκοσλαβία, Λιβύη κ.α.). Αντίθετα, όπου έχει αποκατασταθεί η εθνική και θρησκευτική ομοιογένεια και υπάρχουν ολιγάριθμες μειονότητες που δεν μπορούν να διαταράξουν τις εσωτερικές ισορροπίες, υφίσταται σταθερότητα. Αυτό επιτεύχθηκε με μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών, είτε με την υποχρεωτική ανταλλαγή τους, όπως μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας, είτε με προαιρετική ανταλλαγή, όπως μεταξύ Ελλάδας – Βουλγαρίας, είτε με εμφυλίους εθνοκάθαρσης, όπως στη Γιουγκοσλαβία, ακόμη και με γενοκτονίες. Το ιστορικό παρελθόν του Ανατολικού Ζητήματος υποδεικνύει και τη λύση στην Εγγύς Ανατολή: Τη δημιουργία κρατιδίων με πληθυσμό ομοιογενή θρησκευτικά, δηλαδή την «γιουγκοσλαβοποίηση» της περιοχής. Αν η Συρία και το Ιράκ διατηρηθούν ως κρατικά μορφώματα με τη δημιουργία ομόσπονδων κρατιδίων με ομόθρησκους πληθυσμούς, δεν θα μπορέσουν να λειτουργήσουν, όπως απέδειξε η περίπτωση της Βοσνίας, και θα οδηγηθούν εκ νέου σε διάλυση. Γιαυτό, η δημιουργία ανεξάρτητων κρατιδίων ομοιογενών θρησκευτικά αποτελεί το πρώτο βήμα προς την ομαλοποίηση. Σε αυτό εξ άλλου αποσκοπούσε και η Δύση με τη δρομολόγηση των εξελίξεων.

Μακροδημόπουλος  Δημήτρης

Προηγούμενο άρθροΠαρουσίαση Βιβλίου του Συγγραφέα Μίμη Ανδρουλάκη απο το ‘ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ’ Φωτεινή Σκαρλακίδου
Επόμενο άρθροΕπιστολή Λαμπάκη, προς τον Υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, κ. Θ. Δρίτσα