Η ιστορία και η δράση των Ελληνικών προξενείων στον υπόδουλο Ελληνισμό αποτελεί όχι μονάχα την προβολή των αγώνων για την απελευθέρωση των υποδούλων, αλλά εξιστόρηση της ίδιας της ζωής τόσο στο κάθε άμεσο περιβάλλον όσο και την ευρύτερη περιφέρεια.
Για αυτό και ιστορικοί μελετητές όπως ο αγαπητός κ. Παντελής Αθανασιάδης και άλλοι ερευνούν με επιμονή και επιμέλεια τα κιτρινισμένα έγγραφα και τα λησμονημένα αρχεία. Διαβάζονται με ενδιαφέρον και τις περισσότερες φορές με συγκίνηση.
Μία τέτοια εξιστόρηση προσφέρει στο πολύτιμο έργο της το 1976 και το 1977 η Καλλιόπη Παπαθανάση-Μουσιοπούλου. Η σπουδαία ιστοριογράφος και εγγονή του εθνικού σωτήρα της Θράκης Χαρισίου Βαμβακά διέσωσε και ανέδειξε το ιστορικό αρχείο του. Ανάμεσα στα συγγράμματα της ήταν το δίτομο: 1) Ελληνικά Προξενεία στη Θράκη τ. Α΄, Αθήνα 1976, και 2) Ελληνικά Προξενεία στη Θράκη, τ. Β΄, Αθήνα 1977.
Εικόνα 1: Καλλιόπη Παπαθανάση-Μουσιοπούλου
Η βιομηχανική επανάσταση, η ανάπτυξη του εμπορίου και των σιδηροδρομικών δικτύων, οι κόμβοι μεταφορών που άρχισαν να αναπτύσσονται σε όλη την Ευρώπη έπαιξαν ριζικό ρόλο στην ανάπτυξη και την «στροφή προς τη Δύση» της Βόρειας Ελλάδας και των υπόλοιπων βαλκανίων που ως τότε είχαν έντονο ανατολίτικό χρώμα και συνήθειες. Η πρόοδος που άλλαζε πέρα ως πέρα τη ζωή των Ευρωπαίων στα τέλη του 19ου αιώνα, έχουν επιδράσει έντονα και στη Θράκη μας. Πλήθος εγγράφων (όπως αυτά που ανακαλύπτει και μελετάει η Καλλιόπη Παπαθανάση-Μουσιοπούλου) αναδεικνύουν πως ειδικά το Δεδέαγατς, η σημερινή Αλεξανδρούπολη δημιουργήθηκε από ανάγκη καθώς η σιδηροδρομική γραμμή από την Ευρώπη δεν σταματούσε στη Θράκη παρά εκεί που άνθισε η Πρωτεύουσα του Νομού Έβρου. Πρώτοι οι Έλληνες της περιοχής πρόβλεψαν τη μεγάλη εξέλιξη. Έτσι από την Αίνο, την Μάκρη και την Μαρώνεια μετοίκησαν στο Δεδέαγατς. Η συσσώρευση των Ελλήνων κατέστησε επιτακτική την ανάγκη της σύστασης κάποιας προξενικής αντιπροσώπευσης. Έτσι το 1875, ύστερα από τον κριμαϊκό πόλεμο και την αναστάτωση που ακολούθησε, ιδρύθηκε το προξενικό πρακτορείο. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Κωνσταντίνου Βατικιώτη, γνωστού για την αγωνιστική του δράση και την προσφορά του στον αγώνα των υπόδουλων Ελλήνων.
Εικόνα 2: Κωνσταντίνος Βατικιώτης, Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αδριανούπολη και αργότερα στη Θεσσαλονίκη (Πόρος, 1830 – Θεσσαλονίκη, 1881)
Τότε ήταν Πρόξενος στην Ανδριανούπολη και καταγράφει:
«Το Δεδεαγάτσιον, έρημος τοπίον ως απροσπέλαστος παραλία, κείμενον επί της κατά την Μεσόγειον Θρακικής παραλίας μεταξύ Πόρτο – Λάγου και Αίνου, κατέστη γνωστόν αφ’ ης οι μελετήσαντες και αναλαβόντες την κατασκευήν των σιδηροδρόμων της ευρωπαϊκής Τουρκίας απεφάσισαν να κατασκευασώσιν εν αυτώ την κεφαλήν των θρακικών και βουλγαρικών σιδηροδρόμων, ανοίγοντες ούτω νέαν άμεσον και πλησιεστέραν μετά της Ευρώπης συγκοινωνίαν εν τη Μεσογείω.. Οι άχρι τούδε εγκατεστημένοι εν Δεδεαγατσίω υπήκοοι Έλληνες εισίν περί τους πεντήκοντα διάφορα μετερχόμενοι επαγγέλματα, ως έμποροι, παραγγελιοδόχοι, ναυτικοί και άλλα βιοποριστικά έργα εξικνούντες. Ο αριθμός δε αυτών ως σήμερα αυξάνει… Όπως δε γίνη αντιληπτή η σπουδαιότης εν προσκτάται ως σήμερα το Δεδεαγάτσιον, σημειώ ότι κατά το 1873, όταν υπήρχε ζήτησις σιτηρών εν Ευρώπη, εξήχθησαν εκ της Θράκης δια Δεδεαγατσίου γεννήματα παντός είδους οίου σίτου, κρίθης, καλαμβοκίου, βρώμης και σικάλεως, δύο εκατομμύρια κιλών»
Εικόνα 3: 1908, το ελληνικό προξενείο του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη), σε καρτ ποστάλ της εποχής. Είναι πριν από την 1η απελευθέρωση της πόλης από το Ναύαρχο Κουντουριώτη και πριν αρχίσει ο διωγμός Χριστιανών και μουσουλμάνων από τους Βούλγαρους κατά το 1ο βαλκανικό πόλεμο. Ο Έλληνας πρόξενος Σπαθάρης είχε απαχθεί από τους Βούλγαρους το 1913 μας πληροφορεί ο κ. Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης στο άρθρο του: https://sitalkisking.blogspot.com/2020/11/1913.html?spref=tw
Αυτό και πολλά άλλα έγγραφα ανιστορούν ολόκληρη την εποχή με τα μεγάλα γεγονότα και τις επιπτώσεις τους. Αλλά η δραστηριότητα των Ελληνικών προξενικών πρακτορείων επεκτεινόταν πέρα από την πολιτική, το εμπόριο, την οικονομία και στην παιδεία. Έτσι από την μελέτη της Καλλιόπης Παπαθανάση-Μουσιοπούλου διαβάζουμε για τις εκκλησίες, τα σχολεία και τους αγώνες δασκάλων και παπάδων, για τα πογκρόμ από τους οθωμανούς. Περιλαμβάνονται αναφορές για τον Ίωνα Δραγούμη που υπηρέτησε ως πρόξενος σε πολλά προξενεία της περιοχής ανάμεσα τους και του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη). Το δράμα των προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία έγινε παραδόξως πηγή ζωής στη νέα πατρίδα τους στην Αλεξανδρούπολη. Από το Δεδέαγατς ως την Αίνο, την Μαρώνεια, την Κομοτηνή, την Ξάνθη, το Πόρτο Λάγο εξελίσσεται μέσα από τα προξενεία το πάθος και η πίστη των Ελλήνων για την Απελευθέρωση, τα καρδιοχτύπια για την Ελευθερία.
Εικόνα 4: Ηλίας Τζιώρας i.tzioras@uop.gr Υπ. Διδάκτορας Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς & Τοπικής Ιστορίας (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου)
ΠΗΓΗ www.real.gr
