Τι μας έχει διδάξει η Ιστορία μέχρι σήμερα; Ότι οι συνθήκες ειρήνης που συνομολογούνται μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών στο τέλος ενός πολέμου, διατηρούνται στο διηνεκές ή ακυρώνονται όταν ανατραπούν οι συσχετισμοί που τις επέβαλαν; Διότι αν οι συνθήκες ειρήνης ήταν απρόσβλητες και ανεπηρέαστες από τις παγκόσμιες εξελίξεις στο διηνεκές μέλλον, τότε είναι αυτονόητο ότι η ειρήνη θα παγιώνονταν παγκόσμια και οι πόλεμοι θα σταματούσαν. Αντίθετα, μετά το τέλος της “ισορροπίας του τρόμου”, του Ψυχρού Πολέμου, παρατηρούμε έξαρση των πολέμων, με αποτέλεσμα την μετακίνηση τεράστιων πληθυσμών αλλά και αλλαγής του πολιτικού χάρτη σε Ευρώπη και Ασία. Αποτελεί ιστορική διαπίστωση ότι ο σεβασμός μιας συνθήκης μεταξύ δύο γειτονικών κρατών δεν εξαρτάται μόνον από τις προθέσεις τους αλλά κυρίως από τους συσχετισμούς μεταξύ των ισχυρών δυνάμεων και τις βλέψεις τους στην ευρύτερη περιοχή. Διότι κάθε συνθήκη ειρήνης αποτυπώνει τους συσχετισμούς δύναμης μεταξύ των ισχυρών τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Επειδή όμως στα πλαίσια της ανισόμετρης ανάπτυξης, που αποτελεί νομοτέλεια στα πλαίσια του καπιταλισμού, οι συσχετισμοί μεταξύ των κυρίαρχων δυνάμεων ανατρέπονται, οι ισορροπίες αποκαθίστανται μόνον μέσα από πολέμους και νέες συνθήκες ειρήνης που αποκαθιστούν την τάξη αναδιανέμοντας τις ζώνες επιρροής. Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχνάμε ότι στις διαπραγματεύσεις της Λωζάννης δεν συμμετείχαν μόνον η Ελλάδα και η Τουρκία αλλά και οι δυνάμεις που πρωταγωνίστησαν στον Μεγάλο Πόλεμο. Ήδη η συμφωνία Σάικς – Πικό που καθόρισε τα σύνορα στην Εγγύς Ανατολή με τη διάλυση της Οθωμανικής Τουρκίας με τη Συνθήκη των Σεβρών, έχει ανατραπεί με τις τελευταίες εξελίξεις πριν κλείσει 100 χρόνια.
Ο πρωθυπουργός της χώρας μας υπερασπίζεται το ρόλο της ως «πυλώνα ειρήνης και σταθερότητας σε μια εύθραυστη περιοχή». Όμως οι κυρίαρχες δυνάμεις επιθυμούν τη σταθερότητα; Αν επιθυμούσαν τη σταθερότητα δεν θα δρομολογούσαν την αποσταθεροποίηση όλων των κοσμικών κρατών της περιοχής που τη διασφάλιζαν (Ιράκ, Συρία, Λιβύη κ.α.). Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Τελικής Πράξης του Ελσίνκι η οποία συνομολογήθηκε το 1975 από όλα τα ευρωπαϊκά κράτη Ανατολικά και Δυτικά,
τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ και κατοχύρωνε το απαραβίαστο των συνόρων των κρατών, δηλαδή το μεταπολεμικό στάτους κβο, τη σταθερότητα στην Ευρώπη. Δεκαπέντε μόλις χρόνια μετά με την ανατροπή των συνθηκών κυριάρχησαν τα συμφέροντα και οι πρωταγωνιστές της τη μετέβαλαν σε κουρελόχαρτο με τη διάλυση της ΕΣΣΔ, της Γιουγκοσλαβίας, της Τσεχοσλοβακίας, την επανένωση της Γερμανίας.
Εκείνο το οποίο πρέπει να μας ανησυχεί, όσον αφορά τη μακροημέρευση των συνθηκών, διότι αλλάζει βαθμιαία τη μορφή του κόσμου που γνωρίζαμε και αποσταθεροποιεί τεράστιες περιοχές του πλανήτη με οδυνηρές συνέπειες, είναι η ιστορική πρωτοτυπία της περιόδου που διανύουμε μετά το 1990, με τη διάλυση της ΕΣΣΔ, Ενώ μέχρι τέλος του Ψυχρού Πολέμου η ιστορική εμπειρία μας δίδαξε ότι η αναθεώρηση των συνόρων των κρατών συντελείται στην διάρκεια του πολέμου και επισφραγίζεται με τις συνθήκες ειρήνης που ακολουθούν την λήξη των εχθροπραξιών και οριοθετούν τις συνέπειές του, με τον Ψυχρό Πόλεμο συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Δηλαδή, προηγήθηκε η συνθηκολόγηση της ΕΣΣΔ με την υπογραφή της διάλυσης του Συμφώνου της Βαρσοβίας κατά τη σύνοδο κορυφής της ΔΑΣΕ το Νοέμβριο του 1990 στο Παρίσι και ακολούθησαν οι συνέπειες της ψυχροπολεμικής σύγκρουσης, οι οποίες θα συνεχίσουν ν’ αναθεωρούν τον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη μέχρις υπάρξει παγκόσμια ισορροπία που θα αποτυπώνει τους συσχετισμούς δυνάμεων. Πόσο θα διαρκέσει αυτό; Ποιο θα είναι το σκηνικό που θα διαμορφωθεί; Μπορεί να απαντήσει κανείς; Ποια σταθερότητα λοιπόν;
Γιατί αναφέρθηκε ο Ερντογάν στη Συνθήκη της Λωζάννης; Η άποψη σύμφωνα με την οποία θέλησε να αμφισβητήσει την κεμαλική κληρονομιά είναι ιδιαίτερα απλουστευτική ώστε να ερμηνεύσει τις πραγματικές προθέσεις του. Διότι το κύρος του Κεμάλ για τον ιστορικό του ρόλο παραμένει αδιαμφισβήτητο όχι μόνον μεταξύ των κεμαλιστών και των εθνικιστών αλλά και σε σημαντική μερίδα των ισλαμιστών. Η δήλωση του Τούρκου προέδρου συνδυάζεται με τις ανακατατάξεις στην περιοχή , όπου διαλύονται τα πάντα, με τις οποίες συνορεύει άμεσα η Τουρκία. Μάλιστα θα πρέπει να εκληφθεί και ως αντίβαρο στα σενάρια περί ακρωτηριασμού της γείτονος με την απόσχιση τμήματος της Ν.Α. Τουρκίας ή τη δημιουργία αυτόνομης περιοχής στη Συρία, η οποία σε συνδυασμό με το αυτόνομο, ανεξάρτητο επί της ουσίας, Β. Ιράκ,
ενθαρρύνουν τις αποσχιστικές τάσεις στη γείτονα. Στην αποσταθεροποίηση στη συνοριακή περίμετρο της Τουρκίας που θα απειλήσει την εδαφική της ακεραιότητα, ο Ερντογάν αντιπαραθέτει, με προσχηματικό τρόπο, σενάρια αποσταθεροποίησης στο Αιγαίο ως απειλή. Βέβαια λόγω των συσσωρευμένων προβλημάτων της Τουρκίας στη συνοριακή της περίμετρο και εντός της επικράτειας, οποιαδήποτε απόπειρα έμπρακτης αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λωζάννης πρέπει να θεωρείται αδιανόητη, όμως στην περίπτωση γενικότερων ανακατατάξεων στην περιοχή και ακρωτηριασμού της γείτονος θα πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί και πανέτοιμοι.
Και η Ευρώπη, ο χάρτης της οποίας άλλαξε άρδην μετά το 1990, διατηρεί την “ευαισθησία” της για το απαραβίαστο των συνόρων, τουλάχιστον των κρατών μελών της; Κατηγορούν οι εταίροι μας την Αθήνα, με αφορμή το προσφυγικό, ότι δεν ανταποκρίνεται στην ανάσχεση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, ταυτίζοντας τα ελληνοτουρκικά σύνορα με τα ευρωπαϊκά,. Τα ελληνικά σύνορα είναι ευρωπαϊκά μόνον όταν αφορούν τη Συνθήκη Σένγκεν και εθνικά όταν αναφέρονται στη Συνθήκη της Λωζάννης;
Μακροδημόπουλος Δημήτρης
