Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ ΣΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ΤΟΥ 1922
Κείμενο του Ιωάννη Α. Σαρσάκη (Καστροπολίτη)
Αφιερωμένο στον συμπατριώτη μου Παντελή Σ. Αθανασιάδη
Προ ημέρων ο καλός φίλος και ¨σκαπανέας¨ της ιστορίας του τόπου μας, ο Παντελής Αθανασιάδης, μου έστειλε ένα άρθρο από την εφημερίδα ΦΩΣ της Θεσσαλονίκης (φύλλο της 31ης Μαΐου 1922), στο οποίο ο συντάκτης του περιγράφει τον εορτασμό της Πεντηκοστής (Καλέ Πανηγύρι) στο Διδυμότειχο του 1922.
Να τονίσουμε ότι αναφερόμαστε σε μία κομβική εποχή (Μάιος του 1922), όπου η Ανατολική Θράκη ήταν ακόμη Ελληνική και ότι βασιλιάς των Ελλήνων ήταν ο Κωνσταντίνος Α΄.
Όπως θα δούμε παρακάτω, στο άρθρο περιγράφεται ένας λαμπρός εορτασμός «πρωτοφανής στα χρονικά της πόλης μας», μέσω του οποίου λαμβάνουμε πληροφορίες, για πολλά και ενδιαφέροντα που συνέβαιναν εκείνη την εποχή κατά το μεγάλο πανηγύρι του Κάστρου.
Στο υπόψη άρθρο γίνεται αναφορά για τη μεγάλη προσέλευση του κόσμου ανατολικά και δυτικά του ποταμού Έβρου, για τις παραδόσεις τα ήθη και τα έθιμα, για τη συνύπαρξη των κοινοτήτων στην πόλη, για τις γυμναστικές επιδείξεις μαθητών και προσκόπων, για τον έρανο του Ερυθρού Σταυρού, για τη δοξολογία λόγω της εορτής του βασιλιά και πολλά άλλα.
Το άρθρο υπογράφει ο Γεώργιος Αποστολίδης για τον οποίο ο Στρατής Τσιρταβής (δημοσιογράφος από το Διδυμότειχο) αναφέρει ότι : «Ο Αποστολίδης εξέδιδε στο Διδυμότειχο, την εποχή του μεσοπολέμου (από το 1929), την εφημερίδα «Έβρος». Η εφημερίδα είχε τα γραφεία της στην επάνω αγορά, ανεβαίνοντας στο κάστρο κοντά στο Γυμνάσιο (το οποίο τότε ήταν επάνω στο κάστρο) και τη Μητρόπολη. Ήταν λιγότερο βιβλιοπωλείο και περισσότερο τυπογραφείο. Η εφημερίδα ήταν εβδομαδιαία, σε μικρό σχήμα, δισέλιδη ή τετρασέλιδη, ανάλογα με τα γεγονότα, γιατί είχε πολλά κοινωνικά και αθλητικά. Διέθετε και αθλητικό συντάκτη. Η γυναίκα του Αποστολίδη κυρία Ελένη, ήταν παιδαγωγός και είχε καλή πένα, βοηθώντας σημαντικά στη συγγραφή και διόρθωση των άρθρων. Υλικό υπήρχε πολύ, γιατί ανάμεσα στο Διδυμότειχο και στο Σουφλί επικρατούσε ποδοσφαιρική αντιζηλία, αλλά και πολιτιστική. Ομηρικοί καυγάδες γινότανε, που έδιναν αφορμές για πολλά σχόλια και άφθονο χιούμορ για χαρακτηρισμούς. Το ίδιο συνέβαινε και με την Ορεστιάδα αλλά για οικονομικούς λόγους. Η κοινότητα Ορεστιάδας δεν είχε επιβάλλει τον φόρο των εγχώριων προϊόντων και πουλούσε φθηνότερα, έτσι το παζάρι της ήταν σωστό πανηγύρι. Η εφημερίδα «Έβρος» διέκοψε την κυκλοφορία της, με τον πόλεμο του 1940 και επανεξεδόθη για λίγο διάστημα μεταπολεμικά στην Αλεξανδρούπολη» .
Ο Αποστολίδης προτού εκδώσει την εφημερίδα «Έβρος» στο Διδυμότειχο, λειτουργούσε ως ανταποκριτής αρθρογράφος της περιοχής του Διδυμοτείχου, στέλνοντας άρθρα στην Εφημερίδα ΦΩΣ της Θεσσαλονίκης. Στο φύλλο της 31ης Μαΐου 1922, και στη στήλη ¨Εκ Τας Επαρχίας¨, περιγράφει τον μεγαλοπρεπή εορτασμό της Πεντηκοστής στο Διδυμότειχο, καθώς και άλλα γεγονότα που έλαβαν χώρα εκείνη την ημέρα.
Παρακάτω παραθέτουμε το κείμενο σε απλή απόδοση στα νέα ελληνικά, έτσι ώστε να είναι ευανάγνωστο για όλους, και σε ενεστώτα χρόνο όπως είναι γραμμένο στα περισσότερα σημεία του. Επιπροσθέτως, ανάμεσα σε παρενθέσεις παραθέτουμε διευκρινιστικά σχόλια.
Εκ Διδυμοτείχου : Αφάνταστη σε μεγαλοπρέπεια εορτάστηκε η επέτειος της Αυτού Μεγαλειότητας στο Διδυμότειχο (21 Μαΐου, τα ονομαστήρια του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’). Η επέτειος συνέπεσε με τη μεγάλη Εκκλησιαστική πανήγυρη (Κυριακή της Πεντηκοστής, 22 Μαΐου 1922), η οποία εορτάζεται κάθε χρόνο, και πλήθος κόσμου απ΄ όλη την περιφέρεια του Διδυμοτείχου κατακλύζει την πόλη (να σημειώσουμε ότι εκείνη την εποχή και η Ανατολική Θράκη είχε απελευθερωθεί και ενσωματωθεί στον Εθνικό κορμό, πολλά χωριά ανατολικά του ποταμού Έβρου, και προ της απελευθερώσεως ανήκαν στην περιφέρεια Διδυμοτείχου, καθώς και στην τοπική Μητρόπολη).
Λόγω του πολύ κόσμου, είναι αδύνατον κάποιος να δώσει μια ακριβή περιγραφή των εορταστικών εκδηλώσεων, παρ’ όλα αυτά όμως θα προσπαθήσουμε να αφηγηθούμε τα τεκταινόμενα αρχίζοντας από την παραμονή.
Το απόγευμα του Σαββάτου η εκκλησία του Χριστού (επάνω στο Κάστρο) είναι γεμάτη με προσκυνητές, πολλοί απ’ τους οποίους μετέβησαν στο Διδυμότειχο από τα γύρω χωριά, θέλοντας να τηρήσουν το έθιμο και να διανυκτερεύσουν για ένα βράδυ στο ναό.
Το πρωί της Κυριακής, τα σπίτια και τα καταστήματα είναι σημαιοστολισμένα και σε πολλά μέρη της πόλης έχουν στηθεί αψίδες. Επίσης καλλωπίσθηκε και η πλατεία μπροστά από το Δημαρχείο. Η κίνηση άρχισε κατά τις πρωινές ώρες με μουσικούς, οι οποίοι σαλπίζουν διάφορα θούρια άσματα, με σκοπό να ξυπνήσουν οι κάτοικοι. Ακολούθως πλήθος κόσμου χύνεται στους δρόμους, μεταξύ αυτών και πάρα πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι είχαν καταφτάσει στην πόλη από τα χωριά. Μέχρι τις οκτώ η ώρα το πρωί, έχουν έρθει και από τις πιο μακρινές περιοχές.
Οι δρόμοι γέμισαν με νέους, νεανίδες, παιδιά αλλά και γηραιότερους, καθώς η εποχή (μήνας Μάιος) ευνοούσε και αυτούς στο να μετακινηθούν. Παντού βλέπεις ενδυμασίες ποικιλόχρωμες και γραφικές. Φλουριά και πεντόλιρα ψεύτικα και μη, είναι κρεμασμένα αράδα. Διαμαντικά, χρυσαφικά, ντενεκέδες όλα κρεμασμένα στις πολυσύνθετες πλεξούδες και διάφορα άνθη τεχνητά και φυσικά τοποθετημένα στο κεφάλι, αποτελούν ολόκληρο παζάρι επάνω τους. Με υπερηφάνεια και καμάρι φοράνε βαριά ζωνάρια στη μέση τους. Τα ρούχα τους αν και φαίνονται χονδρά (γεγονός που σχολιάζεται από τους αστούς του Διδυμοτείχου, για το πως μπορούν και τα υποφέρουν σε εποχή ζέστης), εντούτοις είναι δροσερά.
Έκτος από τους δρόμους, πολύς κόσμος συνωστίζεται στους αυλόγυρους των εκκλησιών, μέχρι ασφυξίας και αν πεις να ρίξεις ένα μήλο, αυτό σίγουρα δεν θα πέσει κάτω. Είναι αδύνατο να χωρέσουν άλλοι άνθρωποι.
Αναμένουμε (ο Αποστολίδης) στην έξοδο της εκκλησίας του Χριστού μαζί με τον καλό φίλο Γ. Γιαμαρέλλο. Ψάλτες, ιερείς, καντηλανάφτες, κανονάρχες, φανοφόροι και λαμπαδοφόροι εξέρχονται από το ναό, και ανάμεσα στον συνωστισμένο κόσμο ξεκινάει η πομπή για να μεταφέρει την εικόνα του Χριστού (όπως γίνεται κάθε χρόνο), στο ναό του Αγίου Αθανασίου, όπου θα μείνει μέχρι το μεσημέρι, οπότε και θα επιστρέψει στο ναό του Χριστού (φαίνεται πως εκείνα τα χρόνια λιτανεύονταν μόνο η εικόνα του Χριστού και επέστρεφε στη θέση της την ίδια μέρα. Το ίδιο αναφέρει και ο Τσιρταβής, στο κείμενο του για το παλιό Διδυμότειχο και το πανηγύρι της Πεντηκοστής. Η λιτανεία της Πεντηκοστής εδώ και χρόνια πραγματοποιείται και με την αμφιπρόσωπη βυζαντινή εικόνα, η οποία απεικονίζει στη μία πλευρά την Βρεφοκρατούσα Θεοτόκο και στην άλλη τη Σταύρωση του Χριστού, και οι δύο εικόνες επιστρέφουν στη θέση τους -στο ναό του Σωτήρος Χριστού- την επόμενη μέρα Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος).
Την ολάργυρη εικόνα κρατούν έξι άνδρες, και τέσσερις επίτροποι της εκκλησίας μαζεύουν τα χρήματα που οι πιστοί, οι οποίοι περνούν από κάτω απ’ την εικόνα, τα πετούν χούφτες χούφτες επάνω της, δεχόμενη έτσι τα ραγδαία κτυπήματα των προσκυνητών από δίδραχμα, μονόδραχμα και δεκάρες. Καθόλη τη διάρκεια της πομπής, ο λαός συνωστίζεται και ανυπομονεί να περάσει κάτω από την εικόνα, φοβούμενος μήπως και χάσει αυτή την ευκαιρία.
Την ίδια ημέρα διεξήχθη και ο αναβληθείς έρανος του Ερυθρού Σταυρού, ο οποίος θεωρήθηκε, ότι είχε μεγάλη επιτυχία. Οι νεαρές δεσποινίδες κατέλαβαν όλα τα σημεία, γελαστές και πρόθυμες να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και να εκτελέσουν τα καθήκοντά τους, εισπράττοντας τις δωρεές. Τα κουτιά τα οποία χρησιμοποιούσαν για να μαζέψουν τα χρήματα μετά από λίγο γέμισαν και δεν χωράνε πλέον άλλα. Έτσι δεν μπορεί παρά να τους εκφρασθούν τα πλέον ειλικρινή συγχαρητήρια, διότι επιτέλεσαν τα καθήκοντά τους μετά μεγάλης προθυμίας, όλες ανεξαιρέτως. Το μεσημέρι κατέφθασαν στην Δημαρχεία, όπου παρέδωσαν στην αρμόδια επιτροπή τα γεμάτα κουτιά του εράνου.
Η ομάδα των κοριτσιών που αποτελείται από τις δεσποινίδες Κλ. Ψαρρά και Αγ. Σεγγούνα, Β. Νικολαΐδου, έχει γεμίσει το κουτί του εράνου και επικουρικά, λόγω του ότι μάζεψαν και άλλα χρήματα, χρησιμοποίησαν για την μεταφορά τους μία εφημερίδα. Επίσης η ομάδα των δεσποινίδων Αγλαΐας Ασημακοπούλου, Ζήνας Γιαγτζή, Ορτάνς Τολέδο, Χοροζιζέ Δησλιάν είναι φορτωμένη με πολλά χρήματα. Άπειρα επίσης είναι τα χρήματα που συνέλεξε η ομάδα των δεσποινίδων Μαριάνθης Τσίγγα, Ευγενίας Αποστολίδου και Ελένης Δημάδη. Αρκετά καλά τα πήγαν και οι δεσποινίδες Ουρανία Βελίδου, Ίδα Τολέδο και Εσρέ Σιμόν, καθώς και η ομάδα των δεσποινίδων Μάρθας Γιαγτζή, Ρεζίνας Αζιβρέ και Καρολής Μεσρεκιάν.
Κατά τις δέκα και μισή το πλήθος του κόσμου συγκεντρώνεται στο ναό της Παναγίας (Κοιμήσεως Θεοτόκου), όπου πραγματοποιείται δοξολογία για την εορτή του βασιλιά Κωνσταντίνου, όπως προαναφέραμε. Ο λαός γέμισε το ναό, και στη συνέχεια καταφθάνουν οι επίσημοι, οι οποίοι με τη σειρά τους καταλαμβάνουν το χώρο που προορίζεται γι’ αυτούς. Ο στρατός είναι παραταγμένος στις δύο πλευρές του δρόμου και οι χωροφύλακες τηρούν την τάξη εντός του ναού.
Κάποια στιγμή ακούγεται η σάλπιγγα, παράλληλα με μια βροντερή διαταγή από τον αξιωματικό για την παρουσίαση των όπλων, γεγονός που μαρτυρεί την άφιξη του Φρουράρχου. Η στρατιωτική συνοδεία καταφτάνει με επικεφαλής τον αγαπητό μας Συνταγματάρχη κ. Μπήτρο, ο οποίος φέρει την επίσημη στολή του.
Οι χωρικοί θαυμάζουν τις αμφιέσεις των αξιωματικών και νομίζουν ότι ο Συνταγματάρχης είναι ο βασιλέας. Άμεσα προκαλείται μία σύγχυση, καθώς δεν είδαν άλλη φορά αξιωματικό να φέρει το λοφίο, ένα θέαμα που έχουν δει πολλές φορές σε εικόνες του βασιλιά. Έτσι πάνω στην αναταραχή ακούγεται μία φωνή να λέει σε έναν χωρικό που φέρει ένα εγχώριο κάλυμμα κεφαλής : ¨βγάλε το σαρίκι σου ρε, βασιλιάς περνάει¨.
Τους εξηγούμε τι συμβαίνει και διορθώνουμε την πλάνη τους. Είναι όμως και πάλι δύσπιστοι έως ότου φθάνει κοντά ο κ. Συνταγματάρχης και τον αναγνωρίζουν.
Μεταξύ του συνωστισμένου κόσμου μέσα στο ναό, παρίστανται και εκπρόσωποι από την Τουρκική, Αρμενική και Ισραηλιτική κοινότητα της πόλης.
Η δοξολογία τελειώνει με ζητωκραυγές και επευφημίες υπέρ του βασιλιά και του Έθνους.
Είναι αφάνταστη και μεγαλειώδης η παρέλαση του στρατού, επί της οδού Έρωτος μετά το πέρας της δοξολογίας (στο άρθρο η οδός Έρωτος είναι γραμμένη με Ε κεφαλαίο που πάει να πει ότι υπήρχε στο Διδυμότειχο οδός αφιερωμένη στο γιο της Αφροδίτης !!!). Οι στρατιώτες είχαν τέλειο παρουσιαστικό και υπέροχο βάδισμα. Στην παρέλαση ακολουθούν και μετέχουν οι πρόσκοποι και οι μαθητές των Ελληνικών σχολείων μετά των δασκάλων : Γ. Βαφειάδη, Ν. Πετσόγλου, Π. Μαυρομάτη, Μ. Οικονόμου, Χρυσάνθης Βασιάδου, Π. Πετσόγλου, Αικ. Κοσμά, Ελ. Σταϊκίδου, Ευσεβίας Ψαλτοπούλου, Ελένης Θεμιστοκλέους και Σοφίας Παπαχρήστου. Στην παρέλαση μετέχουν επίσης και οι μαθητές της Αρμενικής σχολής μετά Αρμενικής και Ελληνικής σημαίας αδελφωμένης, και με επικεφαλής τον δάσκαλο κ. Γκαραμπέτ Τοραστάν.
Ακολούθως γίνεται δεξίωση στην Διοίκηση, όπου υποδέχεται ευγενέστατα το πλήθος ο καλός μας υποδιοικητής κ. Ν. Χαστάογλου. Προσφέρονται αναψυκτικά και γλυκίσματα. Εντός της Δημαρχίας, όπου ο αγαπητός μας δήμαρχος υποδέχεται όλους τους προσερχομένους, συγκεντρώνονται και όλοι οι επίσημοι, οι οποίοι αφού τους προσφέρθηκαν ποτά και γλυκίσματα, εξέρχονται στην πλατεία της Δημαρχίας για να παρακολουθήσουν γυμναστικές επιδείξεις από μαθητές και μαθήτριες των Ελληνικών σχολείων.
Μεταξύ των επισήμων παρόντες είναι ο Μητροπολίτης μας κ. Φιλάρετος (Βαφείδης), ο Συνταγματάρχης κ. Μπήτρος μετά αξιωματικών της Φρουράς, ο υποδιοικητής μας κ. Χαστάογλου, ο Δήμαρχος μας κ. Δ. Ζαπάρτας, ο ανθυπομοίραρχος κ. Κατηφόρης και πλήθος λαού.
Τα παραγγέλματα για τις επιδείξεις έδινε ο περίφημος γυμναστής, αρχηγός και διοργανωτής του προσκοπισμού κ. Μάρκος Οικονόμου, τα οποία οι πρόσκοποι και οι μαθητές εκτελούν θαυμάσια αποσπώντας τα χειροκροτήματα του πλήθους. Επίσης πρόσκοποι και μαθητές τραγουδούν και χορεύουν μέχρι στην μία το μεσημέρι, οπότε και το πλήθος διαλύεται. (ο προσκοπισμός ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 1910, βλέπουμε πως στο Διδυμότειχο υπήρχε ενεργός προσκοπισμός το 1922, προφανώς είχε ιδρυθεί ή κατά την απελευθέρωση του 1920 ή λίγα χρόνια πριν).
Από τις τέσσερις μέχρι τις έξι παρατέθηκε δεξίωση στην Λέσχη (του Στρατού).
Όλοι οι αξιωματικοί παρόντες υποδέχονται χαμογελαστοί τους προσερχομένους ο Σχης κ. Μπήτρος είναι όλο χαρά. Οι αίθουσες της Λέσχης κατακλύζονται και προσφέρονται στους παρισταμένους πολλά γλυκίσματα. Όλοι οι αξιωματικοί είναι πολύ περιποιητικοί, και με την συμπεριφορά τους αυτή έχουν υποχρεώσει τους πάντες. Ιδιαιτέρως αεικίνητος και περιποιητικός είναι ο Ταγματάρχης κ. Τασούλας, επίσης η ευγενέστατη κ. Αγαθή Μπήτρου (σύζυγος του Φρουράρχου), η οποία ακούραστη υποδέχεται όλο τον κόσμο στην αίθουσα του κ. Συνταγματάρχου.
Στις οκτώ το απόγευμα αρχίζει η λαμπαδηφορία, με σαλπίσματα, ζητωκραυγές, επευφημίες και τραγούδια, ένας πανζουρλισμός.
Αργότερα επακολουθεί στην αίθουσα της Ισραηλιτικής Σχολής συναυλία μουσικής, η οποία διήρκησε μέχρι τις τέσσερις η ώρα το πρωί. Την ορχήστρα απαρτίζουν μουσικοί στρατιωτικοί και πολίτες. Ο κ. Ζ. Παπαδόπουλος, ο κ. Γ. Αναγνώστου (επιλοχίας), οι Αλ. Παναγιώτου, Αλεκτορίδης και Βαφειάδης. Επικεφαλής τους είναι ο Ανθυπολοχαγός κ. Σπυρίδης. Τραγουδούν θαυμάσια η κ. Αγγελοπούλου και οι Δεκανείς Λιάτσος και Ψαρρός. Όλοι τους απέσπασαν εκκωφαντικά χειροκροτήματα.
Στο τέλος η ορχήστρα ανακρούει τον Βασιλικό (Εθνικό) Ύμνο, παράλληλα ανοίγει η αυλαία και παρουσιάζονται μαθήτριες του Παρθεναγωγίου και του Γυμνασίου, οι οποίες φέρουν μία πλαστική εικόνα, η οποία αναγράφει «Θράκη Μικρασία, Ελλάς και φρουροί τ’ ακοίμητα τέκνα της».
Έτσι επισφραγίσθηκε η μεγαλειώδης αυτή εορτή, η πρωτοφανής στα χρονικά της πόλης μας.
Δυστυχώς το επόμενο Καλέ Πανηγύρι δεν είχε την ίδια μεγαλοπρέπεια, καθώς η κατάρρευση του μετώπου στη Μικρά Ασία, η δίχως αιτία εγκατάλειψη της Ανατολικής Θράκης και τα αποτελέσματα της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923, δημιούργησαν τις δύσκολες συνθήκες της προσφυγιάς.
