Πραγματικά απαιτείται περισσή υποκρισία ώστε να συνεδριάζουν οι ευρωπαίοι ηγέτες ατάραχοι στην Μπρατισλάβα και μετά στη Βιέννη για το προσφυγικό χωρίς να αποφασίζουν ενώ σκηνές ολοκαυτώματος εκτυλίσσονται στο Χαλέπι. Αποδεικνύεται έτσι ότι η σημερινή πολυεθνική Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 με τις διαφωνίες εντός και τις ομαδοποιήσεις των κρατών της κατά περίπτωση, παρέχει ένα εξαιρετικό άλλοθι στους ισχυρούς να παραμένουν θεατές, όταν θέλουν, επικαλούμενοι τις διαφωνίες των ανίσχυρων εντός του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Αν σήμερα το ολοκαύτωμα στη Συρία συνταράσσει την κοινή γνώμη και οι προσφυγικές ροές αναστατώνουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, η τεράστια δεξαμενή προσφύγων για το παρόν και το μέλλον είναι η Αφρική. Μεγάλη ήπειρος, όπου το έθνος – κράτος είναι ανύπαρκτο αφού η εθνογένεση στην πλειοψηφία του πληθυσμού δεν έχει συντελεστεί και η κοινωνική εξέλιξη έχει σταματήσει στο στάδιο των φυλών με αποτέλεσμα στα περισσότερα “κράτη”, οι κρατικές δομές να είναι ανύπαρκτες και τα σύνορα εικονικά. Γιαυτό τα επιχειρήματα που προβάλλουν οι ευρωπαίοι ηγέτες για τη συγκράτηση των προσφυγικών ροών από την Αφρική, ότι δηλαδή θα τις ανασχέσουν ενισχύοντας τα αφρικανικά κράτη αποτελούν υπεκφυγή έναντι της πραγματικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα μέσα της δεκαετίας του ’70 σε μια συνέντευξη σε αμερικανικό περιοδικό παγκόσμιας κυκλοφορίας, ο τότε πρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας Robert Mcnamara, ερωτηθείς σχετικά για τη μη αποτελεσματικότητα της οικονομικής βοήθειας προς τις χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής, οι οποίες μολονότι χρηματοδοτούνταν αφειδώς δεν αναπτύσσονταν, απάντησε πως δια τις ιδίας οδού που τα χρήματα εισρέουν σ’ αυτές τις χώρες επιστρέφουν στις ελβετικές τράπεζες με καταθέτες τους φυλάρχους. Εκτός κι αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες εννοούν ως χρηματοδότηση τη δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης στις χώρες της Αφρικής με στρατοπεδάρχες τις ντόπιες ηγεσίες τους.
Πού οφείλεται αυτή η κοινωνική καθυστέρηση της Αφρικής; Οι ρίζες της ανιχνεύονται στον πρώτο διεθνή αποικιοκρατικό καταμερισμό της εργασίας που καταγράφεται ιστορικά τον 18ο αιώνα, όπου συμμετείχαν η Ευρώπη, η Αφρική και η Αμερική: Η Αφρική έδινε τη φτηνή εργατική δύναμη τους δούλους, η Αμερική -χάρη στη δουλειά των δούλων- τις φθηνές πρώτες ύλες και τα φθηνά αγροτικά προϊόντα και η Ευρώπη τα προϊόντα της μεταποίησης. Η Αφρική ήταν η δεξαμενή των δούλων που οδηγούντο κατά εκατομμύρια στην Αμερική, μάλιστα για να επιτευχθεί αυτό οι αποικιοκράτες καλοπλήρωναν τους φυλάρχους να πολεμούν μεταξύ τους όχι για να κατακτούν τα εδάφη της αντίπαλης φυλής αλλά για να συλλαμβάνουν τα μέλη της και να τους πωλούν στους δουλεμπόρους. Αυτές είναι οι ρίζες της κοινωνικής καθυστέρησης της Αφρικής. Για να ακολουθήσει το 1884-5 το συνέδριο του Βερολίνου, κατά το οποίο διαμοιράστηκε η Αφρική με τη χάραξη εικονικών συνόρων χωρίς φυλετικά ή θρησκευτικά κριτήρια με μοναδικό κριτήριο την εξισορρόπηση των συμφερόντων των ευρωπαίων αποικιοκρατών. Το ίδιο συνέβη στην Εγγύς και τη Μέση Ανατολή με τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που μοιράστηκε ανάμεσα σε Άγγλους και Γάλλους αφήνοντας αδιατάρακτη την οθωμανική σύνθεση του πληθυσμού, εγκλωβίζοντας τις εθνοτικές και θρησκευτικές αντιθέσεις στα σύνορα των κρατών που χάραξαν εξισορροπώντας και εκεί τα συμφέροντά τους.
Ποιες είναι οι συνέπειες όλων αυτών σήμερα; Η διάλυση των κρατών με την απάλειψη των εικονικών συνόρων, με τη «ζωνοποίηση», όπως την αποκαλεί ο Alain Badiou. Όπως σημειώνει, «ο ιμπεριαλισμός, ο οποίος ευνοούσε παλαιότερα τη δημιουργία “ψευδοκρατών” που τα σύνορά τους ήταν χαραγμένα αυθαίρετα και που βρίσκονταν ουσιαστικά υπό την κηδεμονία της μητρόπολης, είναι πιθανόν να προτιμά στο εξής, στην Αφρική, στη Μ. Ανατολή και σε ορισμένες περιοχές της Ασίας, να δημιουργηθούν ζώνες όπου να μπορεί να δρα ανεξέλεγκτα, χωρίς καν την παρουσία “ενοχλητικών” κρατικών δομών». Διότι «σε αυτό το καθεστώς της αναρχίας, κάθε είδους business και δοσοληψίες μπορεί να συνεχίζονται με καλύτερους όρους απ’ ότι πριν». Για να προσθέσει ο Slavoj Zizek: «Μια από τις στρατηγικές του σημερινού καπιταλισμού, ο οποίος επιδιώκει τη σταθερή προσφορά φτηνών πρώτων υλών χωρίς την επιβάρυνση μιας ισχυρής κρατικής εξουσίας, είναι ο διαμελισμός του κράτους που διαθέτει πλούσια αποθέματα ορυκτών και πετρελαίου. Ο κάθε πολέμαρχος, συνεχίζει, έχει επιχειρηματικούς δεσμούς με μια ξένη εταιρεία ή έναν ξένο επιχειρηματικό όμιλο που εκμεταλλεύεται τον πλούτο της περιοχής. Η εταιρεία αποκτά δικαιώματα εξόρυξης χωρίς να πληρώνει φόρους και τα παρόμοια ενώ ο πολέμαρχος αμείβεται». Μόνον έτσι ερμηνεύεται η συνεχιζόμενη διάθεση του πετρελαϊκού πλούτου της Λιβύης, του Ν. Σουδάν, του Κονγκό, του ISIS στις διεθνείς αγορές. Με άλλα λόγια η Ευρώπη υποτάσσεται στο “νέο” καπιταλισμό της ζωνοποίησης που επιτάσσουν οι εταιρείες για κέρδη χωρίς φραγμούς επωμιζόμενη τις συνέπειες των προσφυγικών ροών; Πού είναι οι ευρωπαϊκές «αξίες»;
Βέβαια υπάρχει και η μαρξιστική ερμηνεία των εξελίξεων: Η ανισόμετρη ανάπτυξη, ως νομοτέλεια του καπιταλισμού, ανατρέπει τους συσχετισμούς ισχύος μεταξύ των κρατών έτσι ώστε να καθιστά αναγκαίο τον επαναπροσδιορισμό τους στη νέα πραγματικότητα με πολέμους και άλλα μέσα. Αν δικαιωθεί η μαρξιστική ερμηνεία με τη χάραξη νέων συνόρων έτσι ώστε να εναρμονίζονται στους νέους συσχετισμούς ή αν οι “ζώνες” αναρχίας παγιωθούν και επεκταθούν αυτό θα φανεί στο άμεσο μέλλον. Όμως και στις δύο περιπτώσεις οι ροές των προσφύγων από τα διαλυμένα κράτη, τις “ζώνες” αναρχίας, θα αυξάνονται επιτείνοντας και τις διαφωνίες στην Ε.Ε., οδηγώντας σε αδιέξοδο τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, ιδιαίτερα μάλιστα την Ιταλία και τη χώρα μας.
Μακροδημόπουλος Δημήτρης
