Η μάχη στα οχυρά Ρούπελ αποτελεί μία από τις πιο ηρωικές στιγμές στην ιστορία του Ε.Σ. που έβαλε το δικό του λιθαράκι στην προσπάθεια των συμμάχων για επικράτηση κατά του Άξονα στη διάρκεια του Β΄ Π.Π.
Η γερμανική επίθεση είχε την κωδική ονομασία Μαρίτα και η εντολή για τη σχεδίασή της είχε δοθεί από τον Χίτλερ στις 13 Δεκεμβρίου 1940. Στόχος του γερμανού δικτάτορα ήταν η βοήθεια προς τον σύμμαχό του Μουσολίνι που ήταν στριμωγμένος από τους Έλληνες στην Αλβανία και η εξασφάλιση των νώτων του ενόψει της επικείμενης επίθεσής του στη Ρωσία (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα). Το σχέδιο Μαρίτα δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα, αλλά και τη Γιουγκοσλαβία, τις μόνες χώρες των Βαλκανίων, μαζί με την Τουρκία, που δεν είχαν συμμαχήσει με τον Άξονα.
Η Μάχη των Οχυρών, όπως έγινε γνωστή, διήρκησε από τις 6 έως τις 10 Απριλίου 1941 και έληξε με νίκη των Γερμανών, οι οποίοι όμως δεν κατάφεραν να καταλάβουν τα περισσότερα από τα 21 οχυρά της Γραμμής Μεταξά και τις κύριες διαβάσεις προς την ενδοχώρα. Τα Στενά του Ρούπελ στις Σέρρες και το Υψίπεδο του Κάτω Νευροκοπίου στη Δράμα.
Ηρωϊκές στιγμές στο Ρούπελ
Αναμφισβήτητα, η Μάχη των Οχυρών αποτελεί μία από τις πιο ηρωικές στιγμές στην ιστορία του Ε.Σ. που έβαλε το δικό του λιθαράκι στην προσπάθεια των συμμάχων για επικράτηση κατά του Άξονα στη διάρκεια του Β΄ Π.Π. Οι γερμανικές απώλειες στα οχυρά ξεπέρασαν τις αντίστοιχες απώλειες από την κατάληψη ολόκληρων χωρών, όπως η Δανία και η Γιουγκοσλαβία. Μετά το τέλος της Μάχης των Οχυρών, οι Γερμανοί εκφράστηκαν με κολακευτικά λόγια τόσο για τα έργα, όσο και για τους Έλληνες υπερασπιστές τους.
Η ισχυρή ελληνική αντίσταση, πρώτα έναντι των Ιταλών (Ελληνοϊταλικός Πόλεμος) και ύστερα έναντι των Γερμανών (Μάχη των Οχυρών, Μάχη της Κρήτης, κ.ά.) ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για την καθυστέρηση της γερμανικής επίθεσης στην Σοβιετική Ένωση και την επακόλουθη ήττα του Άξονα.
Τον διμέτωπο αγώνα κατά της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας ανέλαβε η γερμανική 12η Στρατιά υπό τον στρατάρχη Βίλχελμ Λιστ, ο οποίος είχε στη διάθεσή του 680.000 άνδρες, 1.200 τανκς και 700 αεροπλάνα. Η χώρα μας παρέταξε 70.000 άνδρες στα οχυρά των ελληνοβουλγαρικών συνόρων, με επικεφαλής τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μπακόπουλο, καθώς ο κύριος όγκος του ελληνικού στρατού μαχόταν τους Ιταλούς στην Αλβανία. Οι αγγλικές δυνάμεις έλεγχαν τον άξονα Τεμπών – Βερμίου, όμως το κέντρο του μετώπου ήταν ασθενές και η Θεσσαλονίκη ανοχύρωτη πόλη.
Η γερμανική επίθεση εκδηλώθηκε στο μέτωπο των ελληνοβουλγαρικών συνόρων κατά μήκος της λεγόμενης Γραμμής Μεταξά στην Ανατολική Μακεδονία και στα μεμονωμένα οχυρά του Εχίνου και της Νυμφαίας στη Θράκη. Ταυτόχρονα, γερμανικά αεροσκάφη βομβάρδισαν τον Πειραιά και τις ακτές έως τον Ναύσταθμο της Σαλαμίνας, προκαλώντας ανθρώπινα θύματα και τεράστιες ζημιές.
Η λεγόμενη Γραμμή Μεταξά είναι ένα φιλόδοξο οχυρωματικό έργο, στα πρότυπα της Γραμμής Μαζινό, που είχε κατασκευαστεί με πρωτοβουλία του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, ως ασπίδα αποτροπής του βουλγαρικού κινδύνου. Μεγάλο θαυμασμό και έκπληξη είχαν προκάλεσε στους Γερμανούς επιδρομείς οι κρυφές έξοδοι, χωρίς όμοιες σε άλλη οχύρωση, το σχετικά χαμηλό κόστος και το μικρό διάστημα κατασκευής. Αν λάβει κανείς υπόψη ότι οι Γερμανοί δεν κατόρθωσαν να εντοπίσουν τα φατνώματα (θυρίδες) των οχυρών πριν από την έναρξη των επιχειρήσεων και ότι οι Βούλγαροι δεν γνώριζαν τίποτα, εντυπωσιάζει μέχρι και σήμερα η τεχνική απόκρυψη και παραλλαγή, η άριστη ποιότητα σκυροδέματος, η έλλειψη ειδικού οπλισμού οχύρωσης και η τέλεια προσαρμογή του οπλισμού του στρατού εκστρατείας.
Οι υπερασπιστές των Οχυρών (Νυμφαία, Εχίνος, Λίσε, Ιστίμπεη, Περιθώρι, Ρούπελ, Πυραμιδοειδές, Παλουριώνες κ.ά.) αμύνθηκαν σθεναρά για τρεις ημέρες στις αλλεπάλληλες επιθέσεις των υπέρτερων γερμανικών δυνάμεων. Κάμφθηκαν μόνο όταν οι τεθωρακισμένες γερμανικές μεραρχίες, μετά την αστραπιαία κατάρρευση του νότιου Γιουγκοσλαβικού μετώπου, εισέδυσαν στα Σκόπια και από την κοιλάδα του Αξιού πέρασαν τα ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα στις 8 Απριλίου, παρακάμπτοντας τη Γραμμή Μεταξά. Τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας τα γερμανικά στρατεύματα εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη και κατέλαβαν την πόλη.
Τα οχυρά που είχαν κατασκευασθεί στην παραπάνω τοποθεσία ήταν τα εξής:
- Στην Κερκίνη: Ποποτλίβιτσα, Ιστίμπεη, Κελκαγιά, Παλιουριώνες, Αρπαλούκι.
- Στην περιοχή Αγκίστρου: Ρούπελ, Καρατάς, Κάλη.
- Μεταξύ Αλή Μπουτούς και Μαύρο Βουνό: Το Οχυρό Περσέκ.
- Στο υψίπεδο Κάτω Νευροκοπίου: Μπαμπαζώρα, Μαλιάγκα, Περιθώρι, Παρταλούσκα, Ντάσαβλη, Λίσσε, Πυραμιδοειδές.
- Στην περιοχή Βώλακα: Καστίλο, Άγιος Νικόλαος, Μπαρτίσεβα.
- Στην περιοχή Δυτικής Θράκης: Εχίνος, Νυμφαία.
Συνολικά είχαν κατασκευασθεί 21 οχυρά, τα οποία προβλεπόταν σε περίπτωση πολέμου να επανδρωθούν με δύναμη 10.000 ανδρών.
Κάθε οχυρό αποτελούσε στο σύνολό του περίκλειστο έργο από ένα ή περισσότερα στεγανά συγκροτήματα, ικανό να αμυνθεί προς κάθε κατεύθυνση και περιλάμβανε ενεργητικά σκέπαστρα (πυροβολεία, πολυβολεία, παρατηρητήρια, οπτικούς σταθμούς) καθώς και εξόδους για τον ανεφοδιασμό και την εκτέλεση αντεπιθέσεων.
Διάφορες άλλες κατασκευές συμπλήρωναν το συγκρότημα κάθε οχυρού, όπως υπόγειοι θάλαμοι ανδρών, αποθήκες με επαρκή εφόδια για την κάλυψη αναγκών 15 ημερών άμυνας, σταθμοί διοικήσεως, σταθμοί επιδέσεως, χώροι υγιεινής, μαγειρεία, θέσεις υδροληψίας κτλ.
Ο αερισμός και ο φωτισμός των υπόγειων χώρων εξασφαλιζόταν στα μεγάλα συγκροτήματα οχυρών με ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, ενώ στα μικρότερα και με χειροκίνητους ανεμιστήρες και λάμπες πετρελαίου.
Λοχίας Ίτσιος: Ο ήρωας του Ρούπελ
Ο Δημήτριος Ίτσιος του Ευσταθίου, γεννηθείς το 1906 στο χωριό Άνω Πορόια Σερρών, υπηρετούσε ως Λοχίας πεζικού και κλήθηκε να αμυνθεί μαζί με τους άνδρες του το Πολυβολείο Π8, στην περιοχή ομορφοπλαγιά, δυτικά του Οχυρού Ποποτλίβιτσα σε απόσταση περίπου 5 χιλιομέτρων από τη γενέτειρά του. Η γερμανική επίθεση στο σημείο που συμπίπτουν τα ελληνικά, βουλγαρικά και γιουγκοσλαβικά σύνορα είναι ιδιαίτερα σφοδρή, καθότι επιθυμεί να παρακάμψει τη γραμμή των οχυρών και να εισβάλει στην Ελλάδα από τη δυτική Μακεδονία. Για αυτόν το λόγο, ο Ίτσιος διατάζεται μαζί με πέντε στρατιώτες να παραμείνει στο πολυβολείο Π8 και αφού καθυστερήσει τους Γερμανούς, καλύπτοντας την υποχώρηση των υπόλοιπων στρατιωτών, να υποχωρήσει και ο ίδιος με τους άνδρες του.
Ωστόσο, ο ίδιος προτίθεται να αγωνιστεί μέχρις εσχάτων και διατάζει τους στρατιώτες του να αποχωρήσουν. Δύο εκ των πέντε στρατιωτών, συντοπίτες του θαρραλέου Λοχία, παραμένουν για να τον συνδράμουν στην άμυνα του πολυβολείου. Οι επιθέσεις της Βέρμαχτ είναι καταιγιστικές και συνεχόμενες, όμως το πνεύμα των αμυνόμενων δεν κάμπτεται και συνεχίζουν να υπερασπίζονται το Πολυβολείο με αυτοθυσία. Οι τρεις αμυνόμενοι δεν παραδόθηκαν παρά μόνο όταν τελείωσαν όλα τα πυρομαχικά τους, ήτοι 38.000 σφαίρες. Η στιχομυθία που ακολουθεί αποτελεί απόδοση των όσων ειπώθηκαν μεταξύ του Δημήτριου Ίτσιου και του Γερμανού Στρατηγού Σόρνερ:
Στρατηγός Σόρνερ: Που είναι ο αξιωματικός σου;
Λοχίας Ίτσιος: Δεν υπάρχει, εγώ είμαι επικεφαλής
Στρατηγός Σόρνερ: Εσύ;
Λοχίας Ίτσιος: Ναι
Στρατηγός Σόρνερ: Συγχαρητήρια, με την αντίσταση σου ζωντάνεψες το πνεύμα των προγόνων σου
Λοχίας Ίτσιος: Έκανα το καθήκον μου
Στρατηγός Σόρνερ: Και τώρα πρέπει να κάνω και εγώ το δικό μου. Μου στοίχισες πάνω από διακόσιους άνδρες.
Έτσι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο Γερμανός Στρατηγός Σόρνερ, αφού διέταξε τους στρατιώτες του να αποδώσουν τιμές προς τον Έλληνα Λοχία, τον δολοφόνησε, στις 6 Απριλίου 1941, με το περίστροφό του, καταπατώντας τη συνθήκη της Γενεύης αναφορικά με τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου. Οι δύο συμπολεμιστές του Ίτσιου αφέθηκαν ελεύθεροι και έτσι διέδωσαν την ιστορία του αφανούς αυτού ήρωα.
Η «μάχη των οχυρών» διήρκησε μέχρι και τη 10η Απριλίου όποτε παραδόθηκαν και τα τελευταία οχυρά, έπειτα και από την κατάληψη της Θεσσαλονίκης που προηγήθηκε στις 9 Απριλίου. Η παράκαμψη της γραμμής Μεταξά, κατά τα πρότυπα του σχεδίου «ΣΛΙΦΕΝ» που είχε χρησιμοποιηθεί για την εισβολή στη Γαλλία και την παράκαμψη της γραμμής Μαζινό, εγκλώβισε τους αμυνόμενους των οχυρών, οι οποίοι παρόλα αυτά κέρδισαν επάξια το σεβασμό των αντιπάλων τους.
«Τα οχυρά δεν παραδίδονται, καταλαμβάνονται»
Τα οχυρά δεν παραδίδονται. Καταλαμβάνονται», ήταν η ηρωική απάντηση του Ταγματάρχη Γεώργιου Δουράτσου, διοικητή του οχυρού Ρούπελ στους Γερμανούς αγγελιοφόρους στις 9 Απριλίου, όταν του ζήτησαν την παράδοση του οχυρού στην αμυντική γραμμή Μεταξά. Οι Γερμανοί απεσταλμένοι ενημέρωσαν τον Ταγματάρχη Δουράτσο πως ο αγώνας του είναι μάταιος, καθώς έχει υπογραφεί η συνθηκολόγηση στην Θεσσαλονίκη μεταξύ του διοικητή του Τμήματος Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας, Αντιστράτηγου Μπακόπουλου και του διοικητή της 2ης Γερμανικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας, Αντιστράτηγου Φάελ.
«Τότε ο ταγματάρχης Δουράτσος, ως διοικητής των οχυρών, απάντησε πως εμείς διαταγές δεχόμαστε μόνο από τους ιεραρχικά προϊσταμένους μας και ο αγών θα συνεχιστεί. Πάσαν δέ απόπειρα προσεγγίσεως του οχυρού θα συντριβεί»«Τα οχυρά δεν παραδίδονται. Καταλαμβάνονται», ήταν η ηρωική απάντηση του Ταγματάρχη Γεώργιου Δουράτσου, διοικητή του οχυρού Ο Δουράτσος προσπάθησε να κερδίσει χρόνο. Έκαψε όλα τα απόρρητα έγγραφα και τους χάρτες με τις λεπτομέρειες της κατασκευής των οχυρών για να μην πέσουν στα χέρια των Γερμανών. Την ίδια ώρα, οι στρατιώτες του τον παρακαλούσαν να μην παραδώσει τα οχυρά
Στις 10 Απριλίου, ο Δουράτσος, έχοντας επιβεβαιώσει επίσημα την συνθηκολόγηση της Θεσσαλονίκης αποφάσισε να συμμορφωθεί με τις εντολές του επιτελείου. Η διαταγή κατάπαυσης πυρός προκάλεσε απογοήτευση στους Έλληνες μαχητές. Ήθελαν να συνεχίσουν τον αγώνα. Ένιωθαν νικητές και όχι ηττημένοι. «Οι Έλληνες στρατιώτες δάκρυσαν, έκλαψαν, αναστατώθηκαν και αποφάσισαν κάποιοι από αυτούς να μην το παραδώσουν ποτέ».
Πολλοί Έλληνες στρατιώτες περνούσαν δίπλα από τον Στρυμόνα και πετούσαν τα όπλα τους μέσα στο ποτάμι προκειμένου να μην παραδοθούν στους Γερμανούς. «Στην απέναντι όχθη του ποταμού υπάρχει ένας ένοπλος στρατιώτης. Δεν έχει παραδώσει το όπλο του και φωνάζει προς τους απέναντι οδηγούμενους στρατιώτες στην αιχμαλωσία: ‘‘Έλληνες, το βλέπετε τούτο δω’, δείχνοντάς τους το τουφέκιον του, ‘Εγώ του το δω δεν το παραδίνω’. Και το πέταξε μέσα στα ορμητικά νερά του ποταμού Στρυμόνα προκειμένου να μην πέσει στα χέρια του εχθρού», αναφέρει ο Γεώργιος Δ. Μέρμηγκας, ιστορικός ερευνητής. Σύμφωνα με τον Συνταγματάρχη Γκουτζουρέλα, «πολλοί πετούσαν τον οπλισμό τους μέσα στις τουαλέτες για να μην τα παραδώσουν στους Γερμανούς.
Υπήρξαν επίσης και πολλοί οι οποίοι έκρυβαν τα όπλα στις γύρω περιοχές, στο βουνό, κάτω από θάμνους, έτσι ώστε αν χρειαστεί σε δεύτερο χρόνο αργότερα να τον χρησιμοποιήσουν για την αντίσταση». Μετά τη συνθηκολόγηση και την παράδοση των οχυρών, οι Έλληνες στρατιώτες κατευθύνθηκαν με τα πόδια προς τις Σέρρες, όπου παρέμειναν για λίγες ημέρες μέχρι να αφεθούν ελεύθεροι κατ’ εξαίρεση με διαταγή του Χίτλερ
Ήρωας Πολέμου Ο Ταγματάρχης Γ. Δουράτσος γεννήθηκε στην Άνω Σύρο την 1η Αυγούστου 1894. Για τη στρατιωτική του δράση και τις υπηρεσίες που προσέφερε στην πατρίδα του απονεμήθηκαν πολλά παράσημα και διακρίσεις: το Αριστείο Ανδρείας Επιχειρήσεων Οχυρών 1941, το Αριστείο Ανδρείας Επιχειρήσεων Οχυρού Ρούπελ, το μετάλλιο Στρατιωτικής Αξίας, το μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων Οχυρού Ρούπελ, το μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων Επιχειρήσεων 1941 και ο Πολεμικός Σταυρός Γ΄ τάξεως. Αποστρατεύθηκε στις 10 Μαΐου 1950 με τον βαθμό του Υποστρατήγου.
Οι υπερασπιστές της Γραμμής Μεταξά, περικυκλωμένοι πλέον, έλαβαν εντολή από τον αρχιστράτηγο Παπάγο να συνθηκολογήσουν (9 Απριλίου). Τον ηρωισμό τους αναγνώρισαν ακόμη και οι αντίπαλοί τους, με εκδηλώσεις θαυμασμού και τιμητικά αγήματα για τους αιχμάλωτους έλληνες μαχητές.
Οι ελληνικές απώλειες σε όλο το μέτωπο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ανήλθαν σε περίπου 1.000 νεκρούς και τραυματίες. Οι αντίστοιχες γερμανικές ανήλθαν σε 555 νεκρούς, 2.134 τραυματίες και 170 αγνοούμενους, αριθμός που αντιστοιχεί στο μισό των συνολικών απωλειών τους στη διάρκεια της επιχείρησης Μαρίτα, γεγονός που καταδεικνύει το μέγεθος της ελληνικής αντίστασης.
Κατά τις επόμενες μέρες, η προέλαση των Γερμανών προς Νότο υπήρξε ραγδαία, με την κατάρρευση και του μετώπου της Αλβανίας. Έως τις 30 Απριλίου είχε καταληφθεί ολόκληρη η ηπειρωτική Ελλάδα και η χώρα βρέθηκε υπό τριπλή κατοχή: γερμανική, ιταλική και βουλγαρική.
